Sigorta Kurumlarının Atası : Orta Sandıkları

Birkaç yüzyıl öncesinde ticari hayat günümüzdeki kadar kolay şekilde işlemiyordu. İnsanların büyük çoğunluğu görece daha küçük alanlarda (yerel) ticaretini sürdürmekteyken denizler ötesi ticaret yapanlara da rastlamak mümkündü. Hem yerel ticaret erbabının hem de denizler ötesine ticaret yapanların risklerle karşı karşıya olduğu aynı veya farklı durumlar mevcuttu. Çünkü ticaret yolları ve denizler eskiden günümüzdeki kadar güvenli değildi. Birçok denizde korsanlar kol geziyor kara yollarında ise haydut çeteleri cirit atıyordu. Bu riskler hem taşıyıcı hem tacirler açısından bazı tedbirlerin ve belirli sözleşme tiplerinin doğumuna yol açtı ve “kara düzen” dediğimiz ticaret döneminden yeni ve modern bir döneme evrilme yolunda önemli adımlar atıldı. Roma’nın M.Ö 3.yy - M.S 5.yy arası döneminde konşimento (Konşimento: Gemiye yüklenilen bir malın teslim alındığını gösteren, gönderenin ve alıcının adlarının yazılı olduğu hukuki belgedir.) benzeri belgeler kullanılmaktaydı ki bu belgelere o dönemde “receptum” adı verilirdi. Ancak receptum belgeleri konusunda bilgiler sınırlıdır çünkü üzerinden oldukça fazla zaman geçtiği için üzerine yazıldığı materyaller fazlasıyla yıpranmış vaziyettedir. Bu dönemde Roma, Akdeniz'de güçlü bir deniz ticaret ağına sahipti ve Mısır, Yunanistan, Kartaca gibi bölgelerle yoğun ticari ilişkiler içindeydi. Receptum belgeleri de, bu ticaretin düzenlenmesi ve güvenliğinin sağlanması amacıyla kullanılıyordu. Receptum, yükün hasar görmesi durumunda taşıyıcının sorumluluğunu belirleyen bir belge olması sebebiyle önemlidir. 13.yy dönemi göz önünde bulundurulursa güvenliği düşük ticaret yolları, korsanlarla dolu denizler ve ekonomik yahut başka sebeplerle ticaret hacmi azalan veya iflas eden esnaflar için bir çözüm yolunun gerekliliği tartışılmazdır. Bu gereklilikler ticari iş birliklerini ve bazı dayanışmaları doğurur zira sorun herkesçe ortaksa çözüm de herkes için ortak olmalıdır. Bu konuda bazı loncalar ve teşkilatlar kurulmuşsa da adı en çok duyulan teşkilat, Kırşehir’imizde can suyunu alan Ahilik teşkilatıdır diyebiliriz. Ahilik, bir fikir akımı olarak yaygınlaşıp eyalet ve ülke ticaretini ayakta tutmaya başladığında (konunun detaylarını yeni bir yazı dizisinde ele alacağız) bu bazı beklentiler ve çözümleri de beraberinde getirdi. Yazımızın başlığında da belirttiğimiz “Orta Sandıkları” oluşumu örneğine az rastlanır büyük bir oluşumdur. Bu oluşum günümüz modern ticaretine uyumlanarak yerini “Esnaf ve Sanatkârlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri”ne bırakmıştır. Orta sandığına devletin herhangi bir katkısı bulunmamaktaydı ve gelirleri esnaflardan alınan aidat ve toplanan çeşitli yardımlardan oluşmaktaydı. Orta sandığından alınan bu paralar ise düşkün ve iflas eşiğine gelmiş esnafa yardımda, fakir ve muhtaç ailelere yapılan yardımlarda, Ahi teşkilatında bulunan üyelere iş yeri açmakta kullanılırdı. Bugün, modern dünyanın karmaşık yapısı içinde Orta Sandıkları'nın yerini Esnaf ve Sanatkârlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri almış olsa da, taşıdıkları anlam ve değer hala aynıdır: Birlikten doğan güç, dayanışmanın bereketi ve insanın insana uzattığı yardım eli... Atalarımızın bu değerli mirası, geleceğe ışık tutmaya ve bize insanlığın en temel değerlerini hatırlatmaya devam ediyor. Onur Elban